SAMODZIELNOŚĆ

 „Samodzielność jest drogą do odpowiedzialności”

Samodzielność wynika z potrzeby niezależnego zdobywania i gromadzenia doświadczeń, sprawdzenia swoich umiejętności w różnych sytuacjach, pokonywania przeszkód. Jest gotowością do podejmowania zadań opartych na osobistej aktywności, a jej źródłem jest wola działania i akceptacja celu. Osoba samodzielna to ktoś kto daje sobie w życiu radę, jest niezależny od innych i potrafi decydować za siebie.

Zanim pojawią się jednak pierwsze małe sukcesy i niezależność, droga do samodzielności może być usłana błędami, próbami i ciągłymi pytaniami. Samodzielność dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym przejawia się w trzech aspektach:

– samodzielność praktyczna – związana jest z samodzielnym radzeniem sobie
podczas wykonywania czynności samoobsługowych oraz z samodzielnym wykonywaniem powierzonych mu obowiązków, związanych głównie z porządkiem. Ograniczenie tej samodzielności (wyręczanie, zbędna pomoc) utrudnia dziecku działanie w świecie zewnętrznym. Z kolei zachęcanie do samodzielności rodzi przekonanie o możliwościach efektywnego działania i pozwala dziecku odważnie podejmować różnego rodzaju zadania, wkładać wiele trudu w ich realizację, a także konsekwentnie dążyć do postawionego sobie celu.
– samodzielność umysłowa – polega na podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów zarówno w czasie zabawy, nauki jak i pracy. Warunkiem bezpiecznego prowadzenia dzieci ku samodzielności umysłowej jest stworzenie im przestrzeni, w której będą mogły realizować postawione przed nimi zadania lub zadania, które same sobie wytyczą, np. rodzaju zabawy, wybór kolegów do zabawy lub współpracy, sposób porządkowania swoich rzeczy, wykonania pracy plastycznej lub określenie czasu i kolejności odrabiania pracy domowej.
– samodzielność społeczna – oparta jest na umiejętności porozumiewania się, współpracy, współdziałania, współdecydowania oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje społeczne. Szczególnego znaczenia nabiera ona gdy dziecko wkracza w świat szkoły, kiedy to umiejętność nawiązywania kontaktów z innymi dziećmi jest istotna dla kształtowania poczucia własnej wartości i osiągnięcia sukcesów szkolnych. Samodzielność ta przejawia się też jako gotowość przyjścia z pomocą innemu dziecku, odpowiedzialność za powierzone przedmioty wspólnego użytku czy  umiejętność korzystania z nich.

W procesie rozwoju samodzielności i niezależności dziecka dużą rolę odgrywa jego rodzina. Można ją nazwać pierwszą szkołą edukacji usamodzielniającej. Od postaw wychowawczych rodziców i organizacji życia w rodzinie zależy, czy dziecko potrafi być zaradne i samodzielne. Rodzice reprezentują tu różne postawy, które można podzielić na trzy grupy:

– postawa ochraniająco – wyręczająca: gotowość do ochraniania dziecka przed każdym wysiłkiem, trudnością czy obowiązkiem, postawa ta często wiąże się z fałszywie pojętą miłością rodzicielską oraz niedocenianiem możliwości dziecka, zmniejsza ona tempo jego rozwoju fizycznego i psychicznego;

– postawa rygorystyczno – nakazująca: ma miejsce w rodzinach, gdzie brakuje konsekwencji, systematyczności i właściwej atmosfery, w postawie tej dominują nakazy, dyrygowanie, popędzanie, przeciążanie obowiązkami i nadmierne wymagania;

– postawa rozumnego kierowania: związana jest z konsekwencją, systematycznością oraz okazywaniem miłości, postawa taka wiąże się z życzliwą kontrolą i aprobatą, zachętą, pozwala ona na rozwinięcie umiejętności samodzielnego działania i myślenia oraz podejmowania czynności z własnej inicjatywy, sprzyja ukształtowaniu się w dzieciach samodzielnej i w pełni odpowiedzialnej osobowości).

Samodzielne wykonywanie różnych czynności zmusza dziecko do koncentracji uwagi, sprzyja zapamiętywaniu. Wszystko, co dziecko wykona własnymi rękami, do czego dojdzie własną myślą, buduje jego umiejętności, wiedzę o sobie i innych oraz o świecie. Dziecko, poznając efekty własnej aktywności, jest konfrontowane ze swoimi możliwościami. Dzięki temu uczy się, w których sytuacjach poradzi sobie samodzielnie, a w których musi się zwrócić o pomoc. Czerpie również ze swojego działania satysfakcję i buduje poczucie własnej wartości.